Op kleine afstand kunnen ideeën over opvoeding soms radicaal verschillen. Deel 2 van een serie over opvoeden in Europa: Italië. Daar laten ouders hun kind geen seconde alleen.

Paola had ik altijd een leuke, intelligente en ruimdenkende vrouw gevonden. Ze was jaren een vriendin van me. Totdat ze een kind kreeg en de moeder in haar met volle kracht naar boven kwam. Toen stortte Paola zich op haar zoontje zoals ik een moeder nooit eerder had zien doen. De kleine Marco hoefde in zijn wiegje maar zachtjes te piepen of ze holde op een drafje naar hem toe. ’s Nachts stond ze om de haverklap op, bij elk geluidje dat hij maakte. Hem even laten huilen was er niet bij, ze nam hem onmiddellijk in haar armen. En ze verloor hem geen halve seconde uit het oog. Ik mocht haar ’s avonds niet meer bellen omdat haar zoontje wakker zou kunnen worden van het gerinkel van de telefoon. Toen Marco in huis begon te spelen, volgde ze hem – ook zij zat dan op het vloerkleed – bij elke beweging die hij maakte. Ze klitte aan hem. En Marco mocht doen wat hij wilde: zijn moeder weigerde hem streng toe te spreken of te straffen. „Dat zijn taken van opa en oma”, vond Paola.

Ik voelde me in hun gezelschap steeds ongemakkelijker. Mijn vriendin verstikte haar kind, ik had medelijden met het kereltje. Maar ik durfde niets te zeggen van Paola’s manier van opvoeden. We zagen elkaar minder en minder en ten slotte loste onze vriendschap op.

Paola deed wat veel ouders in Italië doen: ze voeden hun dochters en zonen heel beschermd op. En ze laten hun kinderen geen seconde alleen, of alleen met leeftijdgenoten. Veel Italiaanse kinderen brengen geen moment van de dag zonder het toezicht van een volwassene door.

Wanneer kindertjes nog niet naar school gaan, is die volwassene vaak la mamma. In Italië werkt slechts 46 procent van de vrouwen, tegen een gemiddelde vrouwelijke arbeidsparticipatie in de Europese Unie van 59 procent. Als de moeder wel buitenshuis werkt, wordt het liefst een beroep gedaan op de grootouders, die meestal toch vlakbij wonen. Anders gaat het kind naar de crèche, maar liever wordt er een professionele oppasser ingehuurd.

Ouders zien veel gevaren. Nederlandse vakantiegangers op Italiaanse stranden moeten maar eens opletten: moeders staan er klaar met handdoeken zodat hun kinderen, zodra die uit het water komen, geen moment kou lijden en geen longontsteking oplopen. Veel kinderen van zeven, acht jaar kleden zichzelf niet aan of uit: hun ouders kunnen dat immers beter en verwisselen het natte zwembroekje snel voor een droge. Na de lunch mag er urenlang niet worden gezwommen uit angst voor de verdrinkingsdood.

Roberto Albani (66) is kinderarts te Rome en geïnteresseerd in psychologie. Hij schrijft boeken over opvoeden. „Italiaanse ouders zijn hyper-beschermend. Dat zit heel diep in onze cultuur ingebakken”, meent hij. De arts ziet in zijn praktijk steeds weer dezelfde gewoonten. „Het begint onmiddellijk bij de geboorte. Baby’s worden te warm aangekleed, uit angst voor kou. Ik schat dat zo’n tachtig procent van onze kindertjes niet kruipt omdat ouders het onhygiënisch vinden dat blote handjes in contact komen met een vloer. Kinderen kunnen maar beter niet hollen, om zweten te voorkomen, want een mogelijk zuchtje koele lucht kan dan allerlei ziekten veroorzaken. Ouders laten hun kinderen niet huilen, uit angst dat de kleine lijdt of zich in de steek gelaten voelt.”

De kinderarts is ervan overtuigd dat kinderen in Italië altijd al veel te beschermd worden opgevoed. „Italianen – helaas ook veel van mijn collega’s – weten het zeker: zo ga je met een kind om. De paar ouders die zich aan deze strakke regels onttrekken en hun kinderen op een meer Noord-Europese manier opvoeden, moeten elke dag strijd voeren. Want ze krijgen kritiek van vrienden en familie, en de moeders worden weggezet als onnatuurlijk”, vertelt Albani.

Vroeger, in grote gezinnen, konden kinderen nog wel eens ontsnappen aan de aandacht van hun ouders. Maar tegenwoordig krijgen de Italianen meestal maar één kind en is dat bijna onmogelijk. Albani: „De complete controle over het kind is een vicieuze cirkel. Moeders denken dat hun kinderen van begin af aan incapabel zijn. Maar als moeders geen vertrouwen hebben in de capaciteiten van hun kind en niet de ambitie hebben om het onafhankelijk te laten worden en zelfstandig de wereld te laten ontdekken, wordt zo’n kind vanzelf onzeker en incompetent. En dat bevestigt de angst van de moeder.”

Ook pedagoog Francesco Tonucci keurt de overbescherming van Italiaanse ouders af. Tonucci (70) werkt bij het Nationale Onderzoekscentrum CNR. Hij zegt: „Die superbescherming is de meest wijdverbreide vorm van geweld in Italië, en het moeilijkste uit te roeien omdat het wordt vermomd als liefde.”

De pedagoog constateert dat Italiaanse kinderen nauwelijks nog autonomie hebben. Zo’n tien procent van hen gaat alleen naar school, de rest wordt gebracht. Buiten spelen met vriendjes en vriendinnetjes – zonder toezicht van een volwassene – komt nauwelijks meer voor. „Ouders zijn doodsbang voor verkeersongelukken en pedofielen of anderen die hun kind iets kunnen aandoen. Helaas worden die ongefundeerde angsten gevoed door de media en de politiek.”

Volgens Tonucci heeft de Italiaanse opvoeding grote gevolgen voor de essentiële ontwikkeling van een kind. „Toen ik jong was, gingen we naar school en speelden we buiten zonder toezicht van een volwassene. Daardoor maakten we dingen mee die belangrijk waren voor onze ontwikkeling. We verbaasden ons, we namen risico’s, we kwamen obstakels tegen die we leerden overwinnen. We deden dingen die niet mochten. We ontdekten dingen. Maar door de constante aanwezigheid van angstige volwassenen krijgen kinderen daar nu de kans niet meer toe.”

Voor de pedagoog zijn de gevolgen duidelijk en zorgwekkend. „Kinderen zijn fragiel en niet in staat om met moeilijkheden en frustraties om te gaan. Met op latere leeftijd alle gevolgen van dien. Als het kind voor het eerst alleen is, kan het niet met zijn autonomie omgaan. Dat leidt tot drugsmisbruik, zelfmoord, vandalisme, een hoog sterftecijfer onder jongeren door verkeersongevallen. Want wat wil je? Een puber op een brommer rijdt zichzelf makkelijker dood als hij nooit kapotte knieën heeft gehad omdat hij nooit in z’n eentje van zijn fiets kon vallen.”