Wij eten te veel, omdat wij dik zijn'

Diëten, fitnessrages, dure campagnes: het helpt allemaal niets tegen overgewicht. Waarom niet? Omdat het niet de vetten zijn die ons dik maken, schrijft chirurg Maurits de Brauw, maar de koolhydraten. .

De reden van ons toenemende overgewicht is NIET dat wij teveel eten en te weinig bewegen. Diëten helpen ons NIET blijvend af te vallen. Meer bewegen helpt NIET om af te vallen. Eet GEEN planten en fruit maar vlees. Dit zijn de uitkomsten van het boek Why we get fat van de wetenschapsjournalist Gary Taubes. In zijn boek baseert hij zich uitsluitend op wetenschappelijke gegevens. De uitkomsten van dit boek stroken met mijn ervaring als dokter die dagelijks omgaat met patiënten met ernstig overgewicht.

Tot dusverre werd gewichtstoename simpelweg verklaard door een positieve enegiebalans: meer eten dan het energieverbruik. Volgens deze theorie veroorzaakt een hap van een croissant per dag teveel, een gewichtstoename van 10 kilo na tien jaar. Het idee van de verstoorde energiebalans vormt de basis voor preventie en behandeling van overgewicht: Minder eten en meer bewegen, in ernstige gevallen te combineren met gedragstherapie. Veel mensen proberen daarom hun leven lang minder te eten, zonder veel succes.

De hoofdschuldige zou vet zijn, dat tweemaal zoveel calorieën per gram bevat als eiwit of koolhydraten. Maar is een positieve energiebalans de verklaring voor overgewicht? Taubes toont aan dat biologische factoren doorslaggevend zijn in plaats van de thermodynamica. Als de eierstokken van een patiënte verwijderd worden, volgt gewichtstoename. Bij cortisol of insuline spuiten gebeurt hetzelfde.

Een groeiend kind eet meer calorieën dan hij of zij verbruikt. Deze groei verklaren wij niet door te veel eten. Het kind eet te veel omdat het groeit. Lengtegroei wordt gezien als een gevolg van aanleg en hormonale factoren, groei in de breedte niet. En dat is ten onrechte. Wij eten te veel, omdat wij dik zijn. Het centrale hormoon dat ons dik maakt, is insuline. Hoe meer koolhydraten wij eten, hoe meer insuline wordt uitgescheiden, en hoe meer vet wij opslaan in onze vetcellen. Deze vetten zijn dan niet beschikbaar als brandstof.

Insulineproductie wordt extra gestimuleerd door het eten van makkelijk verteerbare [geraffineerde] koolhydraten zoals brood, pasta, rijst, suiker, en aardappels. Maar ook bier, fruit en vruchtendranken bestaan uit koolhydraten, die de opslag van vet sterk aanzetten. Koolhydraten werken verslavend, suiker prikkelt hetzelfde genotscentrum in de hersenen als cocaïne. Volgens Taubes komt te veel eten voort uit het verkeerde voedsel met veel koolhydraten.

Het effect van meer bewegen op het gewicht is bijna nihil. Vele studies bewijzen dat blijvend gewichtsverlies niet bereikt wordt door meer energieverbruik zoals sporten of fitness. Het lichaam compenseert toegenomen energieverbruik simpelweg door grotere honger. In bed -slapend- wordt meer gewicht verloren dan in de sportschool.

Kan gewichtsverlies optreden zonder caloriebeperking met veel vet? In het wetenschappelijke topblad JAMA werd in 2007 een studie gepubliceerd waarin drie populaire caloriebeperkte diëten werden vergeleken met een calorie onbeperkt dieet met veel vet. Zonder caloriebeperking met veel vet werd meer dan tweemaal zoveel gewicht verloren dan met caloriebeperking zonder vet. Atkins voeding is gebaseerd op vet en eiwit in vlees en kaas en heel weinig koolhydraten. Bovendien verbeterden met dit dieet ook de risicoprofielen voor het hart.

Gesteund door gezaghebbende adviesorganen wordt de doctrine 'Minder eten, Meer bewegen' al 40 jaar gepropageerd door de Nederlandse overheid. Ondanks dure campagnes en een fitnessrage neemt obesitas explosief toe: 1,2 miljoen Nederlanders kampen ermee. Het is hoog tijd voor de overheid om de tot dusverre niet succesvolle aanpak van overgewicht af te zweren. Het model van Taubes biedt een alternatieve verklaring van ons toenemende overgewicht. Dit model biedt meer aanknopingspunten voor een succesvolle aanpak van overgewicht.

Maurits de Brauw is chirurg in het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam