Dag Gent, hallo Rotterdam

Als het almaar niet lukt om in verwachting te raken, is ivf (in-vitrofertilisatie) een van de laatste mogelijkheden om een kinderwens in vervulling te laten gaan. Een zware en ingrijpende behandeling die slechts bij een derde van de vrouwen slaagt. Als alles goed gaat, komt er eind 2016 een test op de markt die kan aantonen wanneer een vrouw níét zwanger kan worden door ivf.

De test is mede ontwikkeld door prof. dr. Joop Laven, hoofd voortplantingsgeneeskunde van het Erasmus MC in Rotterdam. Hij was in eerste instantie bang dat vrouwen niet blij zouden zijn met de test. Immers, het kan het laatste beetje hoop ontnemen. Toch blijkt dat niet zo te zijn. Laven: „Wat ik gemerkt heb, is dat vrouwen meestal blij zijn dat zo’n test er komt. Ook de vereniging van mensen met vruchtbaarheidsproblemen Freya reageert positief. Begrijpelijk, want dankzij de test hoeven mensen straks niet onnodig de behandeling te ondergaan.”

Heftige periode De ivf-behandeling is voor de meeste wensouders een heftige periode. Eerst alle onderzoeken, dan de hormoonstimulatie, de eicelpunctie, de bevruchting en tot slot de terugplaatsing van de eicellen. Vanaf dat moment begint het grote wachten. Na ongeveer twee weken moet duidelijk zijn of de bevruchte eicellen zich hebben ingenesteld. Zo niet, dan volgt er een menstruatie, met alle verdriet van dien. Maar ook als de innesteling slaagt, blijft het natuurlijk afwachten of er een zwangerschap tot stand komt.

Laven noemt het ivf-traject „ingrijpend, maar redelijk goed te doen.” Volgens hem is het grootste probleem niet zozeer de behandeling zelf, ook al kan die zeer onplezierig zijn. „Waar mensen écht moeite mee hebben, is de onzekerheid, het wachten op de uitslag of de behandeling wel of niet geslaagd is.”

Laatste redmiddel Voordat er een ivf-traject wordt ingezet, hebben vrouwen en hun partners vaak al een lange weg met vele teleurstellingen afgelegd. Ivf is voor hen het laatste ‘redmiddel’.

Normaal gesproken wordt 90 procent van de vrouwen met een zwangerschapswens binnen een jaar zwanger. De overige 10 procent komt in eerste instantie bij de huisarts terecht. Deze kan zaadonderzoek bij de partner laten doen of een temperatuurcurve maken om te zien of er een eisprong optreedt. Levert dat onvoldoende informatie op, dan ligt de weg naar de gynaecoloog open. Daar volgen wederom testen, die ertoe kunnen leiden dat uiteindelijk ivf wordt geadviseerd.

Het Erasmus MC voert elk jaar 2200 ivf-behandelingen uit. In heel Nederland zijn dat er 16.000 tot 18.000. Zorgverzekeraars vergoeden maximaal drie behandelingen per vrouw.

Uiteindelijk wordt 30 procent van alle vrouwen die ivf-behandelingen ondergaan zwanger. Er is dus een heel grote groep vrouwen die al die behandelingen zonder succes doorloopt. „De test die nu ontwikkeld wordt, maakt het mogelijk een groep vrouwen bij wie ivf kansloos is dit medische circuit te besparen”, zegt Laven.

Bacteriepopulatie Voor alle duidelijkheid: de test geeft niet aan hoeveel kans iemand heeft op een geslaagde ivf. Wat de test wel doet, is een groep vrouwen selecteren bij wie ivf niet zal lukken. Laven legt uit hoe dat werkt: „De test onderzoekt de bacteriepopulatie in de urine. Zitten er bijvoorbeeld veel stafylokokken en weinig lactobacillen in, dan slaagt de ivf niet. In totaal kijken we naar vier bacteriesoorten. Op die manier kunnen we met bijna 100 procent zekerheid voorspellen dat bij sommige vrouwen de ivf zal mislukken. Maar heeft iemand de goede bacteriepopulatie, dan kun je niet zeggen dat de ivf zal slagen, want het kan nog door allerlei andere oorzaken misgaan.”

Wat die bacteriën precies te maken hebben met het wel of niet slagen van een ivf, is nog onbekend. De ontdekking werd gedaan door onderzoek van dr. Dik Kok, universitair docent urologie van het Erasmus MC. Hij wilde onderzoeken wat er gebeurt met bacteriepopulaties als er veranderingen optreden in het lichaam van een gastheer of -vrouw (zie ”Bacteriën spelen rol bij slaagkans ivf&rdquo.

Kok: „Bacteriën hebben bepaalde omstandigheden nodig om te overleven. De bacteriepopulatie in urinewegen en de blaas is vrijwel dezelfde als die in de baarmoeder. Blijkbaar heeft de groep bacteriën die wij voor de test gebruiken dezelfde omstandigheden nodig om te overleven als een embryo na een ivf. Zijn die omstandigheden er niet, dan krijgen zowel de bacteriën als het embryo onvoldoende voedsel. Oftewel: als een vrouw niet de juiste slijmlaag heeft, sterven zowel de bacteriën als het embryo.”

Dat het nog even duurt voordat de test op de markt komt, heeft ermee te maken dat de werking nog moet worden onderzocht onder een grotere groep vrouwen. In het onderzoek in het Erasmus MC werd de urine van 82 vrouwen getest. Inmiddels worden een groot nationaal en vervolgens een internationaal onderzoek opgezet onder meer dan duizend vrouwen. En er wordt gekeken aan welke voorwaarden de test moet voldoen om in aanmerking te komen voor bijvoorbeeld vergoeding door verzekeraars.

Laven: „In ons kleinschalige onderzoek konden we met 96 tot 100 procent zekerheid zeggen dat bij een bepaalde groep vrouwen ivf zou mislukken. Het zou fantastisch zijn als het grotere onderzoek tot soortgelijke percentages komt.”

Kostenbesparing Grootschalige invoering van de test zou alleen al in Nederland miljoenen kunnen besparen op de zorgkosten. „De enigen die er niet op vooruit zullen gaan, zijn de gynaecologen”, zegt Laven lachend. „Onze inkomsten zullen dalen doordat er minder ivf-behandelingen worden uitgevoerd.” Aan de andere kant biedt deze kennis wegen voor gynaecologen om nieuw wetenschappelijk onderzoek te doen.

Laven: „Een optie is dat we gaan onderzoeken welke maatregelen nodig zijn om de bacteriepopulatie van vrouwen ten goede te veranderen. Wellicht is dat een kwestie van de juiste voeding. En we hebben tot nu toe in ons onderzoek alleen vrouwen betrokken in ivf-situaties. Je kunt je afvragen in hoeverre die bacteriepopulatie een rol speelt bij andere vrouwen die het niet lukt op een natuurlijke manier zwanger te worden.”

Dit artikel verscheen ook in het blad Monitor van het Erasmus MC in Rotterdam.